لعاب، لایه‌ای شیشه‌ای است که روی سطح سفال و سرامیک قرار می‌گیرد و علاوه بر زیبایی، باعث ضدآب شدن و مقاوم شدن ظرف در برابر آلودگی می‌شود. اما شاید دیده باشید که گاهی لعاب ظرف ترک برمی‌دارد؛ خطوط نازک و ریزی که روی سطح ظاهر می‌شوند و گاهی حتی به درون بدنه ظرف نفوذ می‌کنند. این اتفاق چرا می‌افتد و آیا قابل پیشگیری است؟

ترک تاخیری لعاب یعنی چه؟

ترک‌هایی که روی لعاب ایجاد می‌شوند در زبان تخصصی به آن‌ها Craquelure یا Glaze Crazing گفته می‌شود. این ترک‌ها ممکن است:
سطحی باشند و فقط ظاهر ظرف را تحت تأثیر بگذارند؛

یا عمیق باشند و رطوبت و آلودگی را به داخل بدنه نفوذ دهند، که خطرناک‌تر است.

دلایل ترک تاخیری لعاب:

• تفاوت انبساط بدنه و لعاب: اگر لعاب و بدنه سفال، در زمان پخت و خنک شدن، با سرعت‌های متفاوت منبسط و منقبض شوند، به‌مرور زمان این اختلاف باعث ایجاد تنش و ترک در لعاب می‌شود.
• دمای نامناسب در کوره: پخت ناقص یا بیش از حد خنک شدن سریع یا غیراصولی بعد از پخت
  همه این موارد باعث می‌شود لعاب نتواند به درستی روی بدنه بنشیند و با گذشت زمان ترک بردارد.
• تغییر دمای ناگهانی (شوک حرارتی): اگر ظرف سرد را ناگهان با غذای داغ پر کنید یا بالعکس، شوک حرارتی باعث ایجاد ترک در لعاب می‌شود. این یکی از شایع‌ترین دلایل ترک در استفاده خانگی است.
• جنس لعاب یا بدنه: اگر از لعاب‌هایی استفاده شود که با خاک بدنه سازگار نیستند، یا کیفیت مواد اولیه پایین باشد، احتمال Craquelure بسیار بالاتر می‌رود.
• استفاده نامناسب: گذاشتن ظرف در مایکروویو یا ماشین ظرف‌شویی، در حالی که مناسب این کار نباشد. برخورد با اشیای سخت یا شستن با اسکاچ زبر.

این موارد می‌توانند فشار یا ضربه‌هایی به سطح لعاب وارد کنند و باعث ترک شوند.

آیا ترک خوردن لعاب خطرناک است؟

در ظروف دکوری، این ترک‌ها بیشتر جنبه ظاهری دارند و حتی ممکن است برای بعضی‌ها زیبا به نظر برسند (مثل “لعاب کراکل”).
اما در ظروفی که برای غذا استفاده می‌شوند، ترک می‌تواند باعث جذب آب، باکتری یا حتی طعم گرفتن غذا شود که بهداشتی نیست و ممکن است ظرف به مرور خراب شود یا بو بگیرد.

چطور از ترک خوردن لعاب جلوگیری کنیم؟

اگر خریدار یا مصرف‌کننده هستید

• از ریختن غذای داغ در ظرف سرد یا بالعکس خودداری کنید
• ظروف لعاب‌دار را با دست بشویید و از آب ولرم استفاده کنید.
• اگر مطمئن نیستید ظرف برای مایکروویو یا ماشین ظرف‌شویی مناسب است، استفاده نکنید.
• ظرف را در معرض ضربه یا خراش شدید قرار ندهید.

اگر تولیدکننده یا علاقه‌مند به فرایند ساخت هستید

• باید لعاب و بدنه از نظر ضریب انبساط حرارتی با هم سازگار باشند
• زمان‌بندی و دمای پخت دقیق و استاندارد رعایت شود
• خنک‌سازی ظرف‌ها بعد از پخت به‌آرامی انجام شود.
• لعاب‌ها تست و بررسی شوند، مخصوصاً برای ظروف کاربردی.

اگر ظرف ترک خورد، چه کنیم؟

اگر ترک تاخیری لعاب سطحی و ظاهری است، می‌توان از ظرف به عنوان دکوری یا جای خشکبار، گلدان، جاشمعی و… استفاده کرد.
اگر برای غذا استفاده می‌شده، بهتر است دیگر مصرف نشود.
بعضی از افراد از رزین شفاف غذایی یا اپوکسی برای ترمیم استفاده می‌کنند، ولی این روش دائمی نیست و برای ظروف خوراکی توصیه نمیشود.

نکات تکمیلی برای مراقبت از ظروف لعاب‌دار

خشک کردن کامل بعد از شستشو: رطوبت می‌تواند از طریق ترک‌ها به بدنه ظرف نفوذ کند و باعث ضعیف شدن و تغییر رنگ شود.
استفاده از پارچه نرم برای تمیز کردن: استفاده از اسکاچ زبر یا سیم ظرف‌شویی می‌تواند به لعاب آسیب برساند.
اجتناب از قرار دادن ظروف در معرض حرارت مستقیم: مثل شعله گاز یا آتش، مگر ظروف به طور خاص برای این منظور ساخته شده باشند.

تفاوت ترک‌های ظاهری با ترک‌های عمیق

گاهی ترک‌ تاخیری لعاب صرفاً روی سطح لعاب هستند و تنها جنبه زیبایی یا دکوری دارند. به این نوع ترک‌ها کراکل گفته می‌شود و برخی هنرمندان آن را به‌عنوان بخشی از زیبایی اثر می‌پذیرند.
اما اگر ترک‌ها تا عمق بدنه نفوذ کنند، خطر جذب رطوبت و آلودگی وجود دارد و این موضوع می‌تواند به سلامت مصرف‌کننده آسیب بزند و همچنین باعث کاهش دوام ظرف شود

پیشنهادات برای انتخاب ظروف لعاب‌دار

اگر به دنبال ظرفی برای استفاده روزمره و غذایی هستید، ظروفی را انتخاب کنید که: مشخصاتشان برای مایکروویو و ماشین ظرف‌شویی تایید شده باشد.
توسط هنرمندان یا تولیدکنندگان معتبر ساخته شده باشند.
لعاب آن‌ها به خوبی روی بدنه نشسته و تست شده باشد.
برای ظروف دکوری یا هدیه، می‌توانید به زیبایی و طرح آن‌ها توجه بیشتری کنید و ترک‌های ظاهری برایتان مسئله‌ای نخواهد بود.

لعاب ترک خورده روی ظروف سفالی و سرامیکی یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که ممکن است مصرف‌کنندگان با آن مواجه شوند. اما با درک درست علت‌ها و رعایت نکات مراقبتی ساده، می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد یا حداقل آن را به تعویق انداخت.

مهم‌ترین نکته این است که ظروف سفالی و سرامیکی، به ویژه دست‌سازها، نیاز به مراقبت و استفاده دقیق دارند تا علاوه بر زیبایی، دوام و کاربردی بودنشان حفظ شود.

انواع رنگ‌ها و کاربرد لعاب‌ سرامیکی را در این مقاله برای شما گنجانده ایم تا شما را با دنیای رنگ و لعاب بیشتر آشنا کنیم.

لعاب‌ها و رنگ‌های سرامیکی از عناصر مهم و اساسی در ساخت و زیباسازی محصولات سفالی و سرامیکی هستند. لعاب علاوه بر افزایش زیبایی به عنوان لایه‌ای محافظ، باعث بهبود مقاومت ظروف و افزایش عمر آن‌ها می‌شود.

لعاب سرامیکی چیست؟

لعاب‌ سرامیکی ، ماده‌ای شیشه‌ای و براق است که روی سطح سرامیک یا سفال قرار می‌گیرد. این ماده از ترکیبات مختلفی از جمله سیلیس، کربنات کلسیم، اکسیدهای فلزی و رنگدانه‌ها تشکیل می‌شود. لعاب‌دهی نه‌تنها باعث افزایش زیبایی و جلوه‌ی محصول می‌شود، بلکه سطح سرامیک را از آب و رطوبت و آلودگی‌ها محافظت می‌کند.

انواع رنگ‌ها و کاربرد لعاب‌ سرامیکی

لعاب‌ سرامیکی از نظر جنس، دما و ظاهر به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

لعاب‌های براق

لعاب‌های براق به دلیل سطح صیقلی و درخشان خود، برای ظروفی که بیشتر در معرض دید هستند استفاده می‌شوند. این نوع لعاب‌ها نور را بازتاب می‌دهند و معمولاً در ظروف تزیینی و دکوراسیونی کاربرد دارند.

لعاب‌های مات

لعاب‌های مات دارای سطحی غیر براق و نرم هستند که احساس لطافت بیشتری به ظروف می‌بخشند. این لعاب‌ها برای ظروف کاربردی و روزمره مناسب‌ترند، زیرا به راحتی اثرات انگشت و خراش روی آن‌ها دیده نمی‌شود.

لعاب‌های شفاف و نیمه شفاف

لعاب‌های شفاف به سفال‌ها اجازه می‌دهند تا طرح و نقش زیر لعاب به خوبی مشخص باشد. لعاب‌های نیمه‌شفاف نیز دارای مقداری رنگ و شفافیت کمتری هستند و به همین دلیل، اغلب در سفال‌های سنتی و طرح‌های گل‌وبته‌ای استفاده می‌شوند.

لعاب‌های ترک‌دار

این نوع لعاب‌ها به‌طور عمدی ترک‌خورده و دارای طرح‌های ترک‌دار زیبا هستند. لعاب‌های ترک‌دار بیشتر برای ایجاد حس قدیمی و سنتی به کار می‌روند.

لعاب‌های رنگی و اکسیدهای فلزی

لعاب‌های رنگی با استفاده از اکسیدهای فلزی رنگ‌های مختلفی ایجاد می‌کنند. برای مثال، اکسید کبالت رنگ آبی، اکسید آهن رنگ قهوه‌ای و اکسید مس رنگ سبز ایجاد می‌کند. این رنگ‌ها معمولاً برای ایجاد تنوع و جذابیت در ظروف سرامیکی به کار می‌روند.

فرایند لعاب‌دهی در سرامیک

لعاب‌دهی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که هر کدام تأثیر متفاوتی بر روی ظاهر و دوام محصول نهایی دارند.

روش غوطه‌وری

در این روش، قطعه سرامیکی در داخل مخلوط لعاب غوطه‌ور شده و سپس خارج می‌شود. این روش برای پوشش یکنواخت و سریع مناسب است و اغلب در تولیدات انبوه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش اسپری

در این روش، لعاب به وسیله اسپری روی سطح قطعه پاشیده می‌شود. این روش امکان کنترل بیشتر و ایجاد پوشش‌های نازک و یکنواخت را فراهم می‌کند.

روش قلم‌مو

این روش برای کارهای هنری و نقش‌آفرینی روی سطح سرامیک مناسب است و امکان ایجاد طرح‌های دقیق و زیبا را می‌دهد.

کاربردهای مختلف لعاب‌ها

لعاب‌ها در سرامیک‌سازی کاربردهای مختلفی دارند که به جنس و نوع لعاب بستگی دارد. در ادامه چند مورد از مهم‌ترین کاربردهای لعاب‌ سرامیکی را معرفی می‌کنیم:

• برای ظروف غذاخوری معمولاً از لعاب‌های براق و مقاوم در برابر حرارت استفاده می‌شود تا هم جلوه زیبایی داشته باشند و هم قابل شست‌وشو و استفاده مداوم باشند
• لعاب‌های رنگی و ترک‌دار در ظروف و اشیای تزیینی به کار می‌روند تا به آن‌ها ظاهری خاص و منحصربه‌فرد ببخشند.
• لعاب‌های مات و مقاوم در برابر سایش معمولاً در کاشی‌ها به کار می‌روند تا علاوه بر زیبایی، دوام و کارایی نیز داشته باشند.

نکات کلیدی در انتخاب لعاب مناسب

انتخاب لعاب مناسب به چند عامل بستگی دارد: کاربرد ظرف، نوع خاک سرامیک، دمای پخت و محیطی که قرار است محصول در آن استفاده شود. برای مثال، اگر محصول قرار است در محیط خارجی باشد، باید از لعاب‌های مقاوم در برابر رطوبت و نور خورشید استفاده شود.

انواع رنگ‌ها و کاربرد لعاب‌ سرامیکی ، نقشی کلیدی در زیباسازی و افزایش دوام محصولات سرامیکی دارند. آشنایی با انواع لعاب‌ها و فرایند لعاب‌دهی می‌تواند به سفالگران و سرامیست‌ها کمک کند تا محصولات جذاب و باکیفیتی تولید کنند. از لعاب‌های براق و مات گرفته تا لعاب‌های ترک‌دار و رنگی، هر کدام کاربرد و جذابیت خاص خود را دارند و انتخاب درست آن‌ها بر اساس نیاز و سلیقه، منجر به خلق آثار هنری منحصر به‌فرد خواهد شد.